SPOMENIK ŽRTVAMA FAŠIZMA U DRUGOM SVJETSKOM RATU

Ovaj spomenik  završen je 1953. godine i postavljen na sadašnju lokaciju koja je vidljiva sa sve četiri strane svijeta. Njegov autor je Nandor Glid, svjetski poznati kipar i nekadašnji rektor beogradskog Univerziteta umjetnosti (1985.-1989.). On je bio umjetnik čiji je stvaralački put odredilo, prije svega, njegovo jevrejsko porijeklo, holokaust koji je zadesio Jevreje i ostale narode tokom Drugog svjetskog rata i stradanje njegove porodice u njemačkim logorima. Ostaće upamćen, prije svega, po spomeniku žrtvama fašizma  u Mathauzen-u (Njemačka) iz 1958. godine, spomeniku na Brdu sjećanja (Jerusalim), monumentu žrtvama  u Dahau-u (Njemačka) 1968. godina i Šumaricama (Kragujevac) u kojima su, kako je to primjetio jedan likovni kritičar, “zauvijek ostale okamenjene stravične uspomene na jevrejsku tragediju i užase koji su Jevreje pratili tokom rata-ali ne samo onda”.

Međutim, zahvaljujući Trebinjcu Čedu Kaporu Trebinje dobija ovaj spomenik mnogo prije nego što je Glid, pobjeđujući na međunarodnim konkursima, instalirao svoja djela u Mathauzen-u, Dahau-u, Jerusalimu i Šumaricama. Odmah nakon Drugog svjetskog rata Kapor, učesnik španskog građanskog rata i Narodnooslobodilačke borbe i posljeratni političar,  insistira da Glid radi  Trebinjski spomenik te ovaj maestralni kipar, preteča savremenog vajarstva, u prvi mah nije prihvatio soc-realistički izraz na kome je Kapor insistirao. Ipak, umjetnik na kraju pristaje, vjerovatno  zbog svojih ličnih osjećaja i odnosa prema fašizmu te miri Kaporov zahtjev i svoj umjetnički stil stvorivši djelo univerzalnog značenja bez soc-realističkih matrica i simbola.

U to vrijeme nije bila praksa da se avangardnim pristupima oblikuje spomenik ovakvog karaktera, ali Glid ipak pravi kompleks, spomenik i kosturnicu, koji spada u spomeničku baštinu izuzetne vrijednosti. Ogromne skulpture na visokom postamentu su raspoređene harmonično, prikazujući starce, žene, seljake i mladost na skoro naturalistički način, ali uz snažan psihološki izraz kojim dominira umjetnička, a ne ideološka ekspresija. Na poleđini spomenika je reljefna predstava, koja je rađena sa više slobode i umjetničkog nadahnuća. Spomenik dominira centralnim trgom u gradskom parku, a danas je komunikacijski otvoren u dva pravca: Sjeverno prema glavnoj ulici, i sjeveroistočno prema spomenicima Njegošu i Dučiću.

Latitude: 42.709375, Longitude: 18.343795