BANJ VIR

Stari Trebinjci tvrde da je Banj vir dobio ime po jednom banu koji se utopio u najdubljem dijelu rijeke Trebišnjice. Ta legenda nema nikakvu potvrdu u istorijskim izvorima te će, kao predanje, da traje dok neki novi istorijski dokumenti naziv ne protumače drugačije.

Takođe, u narodu postoji predanje da ispod nivoa urbanog naselja u Kastelu (Starom gradu) postoji još neotkrivena mreža tunela, a sa koljena na koljeno prenosi se predanje da jedan tunel vodi ispod rijeke Trebišnjice i izlazi na njenu lijevu obalu pored današnjeg hotela „Leotar“.  Još jedna legenda svjedoči o dugom istorijskom kontekstu ovog lokaliteta smještenog na hridi iznad Trebišnjice uz današnji „Muzej Hercegovine“. Naime, postoje smione tvrdnje da je isti osnivač utemeljio Ragusu formiravši ono što danas čini Karmen, najstariji dio Starog grada Dubrovnika, smjestivši utvrdu na hrid iznad mora. I utvrda  Banj vir bila je smještena na lako branjivu stijenu iznad rijeke Trebišnjice. Ova nedovoljno istražena priča temelji se i na činjenici da zapisi iz 1690. godine govore da su Turci na ovom mjestu našli kulu koja nije bila dovoljna da brani grad od napada Crnogoraca i Mlečana i zato se javila potreba za izgradnjom jačeg odbrambenog sistema. Iz popisa iz 1701. godine vidimo da je “Tvrđava Banj vir” postojala, međutim ne znamo sa sigurnošću kojih je dimenzija i kojeg oblika. Tako je Osman-paša Resulbegović 1705. godine poslao Dubrovčanima kopiju fermana kojim se naređuje zidanje tvrđave u Trebinju.

Dr Safvet-beg Bašagić, bosansohercegovački književnik i naučnik, tvrdi da je tvrđava u Trebinju sagrađena u proljeće 1706. godine i da se grad Trebinje službeno zvao Banj vir. Tvrdnju zasniva na osnovu originalnog fermana koji se nalazi u Orijentalnom institutu u Sarajevu. Tvrđava se poslije zvala i Ičhisar (Ićesar) ili unutrašnji grad.

Radovi na utvrđivanju Banj-vira bili su kontinuirani početkom XVIII vijeka. Tim radovima, stvoreni su uslovi za nastanak civilnog dijela grada u okviru tvrđave. Osman-beg Resulbegović, kapetan Banj-vira, već 1714. godine, fermanom, naređuje još bolje utvrđivanje pa se naredne godine prišlo kopanju, ali i zidanju hendeka  (kanala sa vodom) oko grada. Ne zna se tačno kad je završena gradnja hendeka,  a ima mišljenja da je hendek 1715. godine bio iskopan i u njega dovedena voda iz Trebišnjice. Dužina hendeka je iznosila 460 m, bio je dubok pet, a širok deset metara. Posljednji radovi na utvrđenjima u Banj-viru završeni su 1721. godine kada je izgrađen bedem oko grada. U novom utvrđenju Osman-paša diže dvije džamije, svoj konak, divanhanu (odmaralište – caffe), menzilhanu (svratište), medresu (viša škola) i mekteb (osnovna škola). Tvrđava je bila utvrđena na četiri tabije (kule): Ćatovića, Landrovića, Salahovića i Hadžihasanovića. Bedem koji  je opasivao grad postoji i danas, ali je prekinut na dva mjesta: kod kamenog mosta i na južnoj strani utvrde gdje je napravljena nova kapija. Bedem je polazio od Salahovića kule i vodio prema jugozapadu,  praveći luk. Na zapadnoj strani bila je Hadžismailovića kula koja je čuvala glavni ulaz u grad. Ispred nje je bio drveni most (viseći) koji se noću podizao, a bedem se završavao na Trebišnjici Ćatovića tabijom. Banj Vir, kao naziv za novu tvrđavu,  posljednji put je zvanično  upotrijebljen 1729. godine, a poslije se zadržao kao ime dubokog vira  uzvodno, na desnoj strani korita Trebišnjice, ispod sjeverne gradske kapije, Malte.

U Starom Gradu, na mjestu gdje je zgrada današnjeg „Muzeja Hercegovine“,  obavljena su manja arheološka iskopavanja i već je evidentno da je taj izdignuti plato bio od samog početka mjesto gdje su ljudi našli pogodnu lokaciju za život, ali i za odbranu. Tokom tog arheološkog iskopavanja pronađen je jedan ulomak kamena sa nekoliko latiničnih slova i čitave strukture zidova iz raznih vremenskih perioda. “Muzej Hercegovine” sa okolnim objektima nalazi se na listi nacionalnih spomenika BiH.

GPS: 42 42’ 40.99” N , 18 20’ 51.00” E