KOLA NA TREBIŠNJICI

Francuski geograf i etnolog Gijom Ležan, boraveći u Trebinju u ljeto 1858. godine, opisuje “plavu Trebišnjicu” i za nju kaže: “Široka, ali bez dubina, ona širi svoju bistru površinu između obrađenih brežuljaka i bašta, koje oplođava pomoću kola ili norias kao bi rekli u Španiji”.

Poznati francuski slikar A. de Bar, sredinom 19. vijeka, oslikavao je trebinjsko naselje Gradinu i oduševivši se ljepotom Trebišnjice na toj slici naslikao je vodeno kolo na Blacama, a na suprotnoj obali dobro poznato Maltezovo kolo.

Slovenac Jernej Andrejka bio je očaran trebinjskim pejsažem za koji kaže da, zahvaljujući kolima koja izvlače vodu iz rijeke Trebišnjice, izgleda kao rajski vrt u sprženom hercegovačkom kršu.

Trebinjski pjesnik Jovan Dučić opisao je jedan doživljaj na Mrkljinama kod Gomiljana koji je vezan za trebinjska kola, a pored gradskog centra i Starog grada u Trebinju najčešće fotografisani objekti i slikarski motivi su upravo ova kola sa Trebišnjice kao trajna uspomena na boravak u Trebinju.

Prema više usmenih izvora smatra se da je Mustafa Mujaga Hadžihasanović, za vrijeme hadža sredinom XVIII vijeka, zapazio napravu za izbacivanje vode iz Nila te napravio od daščica model kola i, po njegovom povratku u Trebinje, počelo se okretati čuveno Hadžihasanovića kolo. Zatim slijedi pravljenje velikog broja istovjetnih kola za navodnjavanje ne samo na Trebišnjici nego i na malim potocima u trebinjskim selima. Izgradnja ovog sistema za navodnjavanje značajno je uticala na razvoj poljoprivredne proizvodnje uz obale rijeke Trebišnjice.

Nije bilo arheloških istraživanja lokaliteta sa vodenim kolima. U “Muzeju Hercegovine“ u Trebinje restaurirano je jedno kolo koje nije pokretala voda nego težina čovjeka.

Kola su činila prvi poznati natapni sistem u Hercegovini, a osim na Trebišnjici  građena su i na rijeci Buni kod Mostara. Bez detaljnijeg uvida u njihov značaj i funkcionalnost teško da je moguće naučno elaborirati najznačajnije trendove u razvoju agrara Bosne i Hercegovine.

U ruralnom i urbanom trebinjskom pejzažu, vodena kola  i dalje imaju veoma naglašenu i autentičnu ulogu iako su, nakon njih, izgrađena još tri znatno savremenija i efikasnija natapna sistema na širem području, a ne samo uz obale Trebišnjice.

Latitude: 42.714561, Longitude: 18.35113